W&G 02-2012 Een verslag van Bart Koolen over de discussie naar aanleiding van het optreden van tolken gebarentaal in De Wereld Draait Door.
Er is een discussie ontstaan over het optreden van tolken NGT bij de film New Kids Nitro in het programma De Wereld Draait Door. Doven voelden zich aan de kant geschoven, terwijl tolken dachten hun werk wel goed te doen. In een communicatie- wirwar via Facebook, e-mail, in schrille en gemoedelijke telefoontjes, werd uiteindelijk besloten om maar eens samen te komen. Er moest iets gebeuren! In maart was het zo ver: in de SWDA in Amsterdam vond een bijeenkomst plaats met Doven, gebarentaalgebruikers, tolken NGT Groningers, Brabanders, straatjongeren, bezorgde ouders, studenten van de HU, Tolkenland, ambulante begeleiders, enzovoorts. Omdat ze daar allemaal bij elkaar zaten, kon de kwestie goed bespreekbaar gemaakt worden. Onder leiding van Gardy van Gils en Sarah Muller werd de hele avond heftig gediscussieerd.
Waarom is er ongemakkelijkheid tussen tolken en tolkgebruikers? Kijk, anno 2012 gebeurt het nog steeds: praten over de hoofden heen. De één geeft aan dat er geen concrete afspraken zijn tussen doven en tolken Nederlands Gebarentaal. Wat mogen tolken wel of niet doen? Waar liggen de grenzen? Anderen wilden hierover volop mee discussiëren en mensen stelden zich op in de wachtrij bij het podium. Af en toe werd heel scherp dat er behoefte is aan duidelijkheid, verandering en een nieuwe toekomst. We hadden heel wat af te klagen! Er werd vooral gevraagd om meer informatieuitwisseling tussen doven en tolken gebarentaal. Weten ze wel genoeg van elkaar? Zijn beide kanten wel bewust waar ze mee bezig zijn? Daar ontbreekt het nog al eens aan. Er werd een goede vergelijking gemaakt met het dragen van een Cochleair Implantaat. Heeft de dokter je verteld dat je met een dergelijk apparaat niet mag zwemmen? Natuurlijk. Heeft hij je duidelijk uitgelegd hoe je ermee overweg mee kunt? Vast wel. De gebruiker van de CI krijgt een scala aan informatie mee naar huis om goed op de hoogte te zijn. Zo zijn de dokter en de klant beiden tevreden. Over het gebruik van een tolk krijg je als dove bijna niets te horen. En omgekeerd is dat ook zo. Veel tolken weten heel weinig van de dovenwereld terwijl dat ontzettend belangrijk is om je werk als tolk goed te kunnen doen. Moeten tolken zich bewust zijn van hun werk en doven daarover informeren? Of moeten doven er zelf achteraan om informatie te geven? Iedereen had zo er zo zijn mening over. Enkele tolken maakten hun mening duidelijk op het podium. Iedereen hoort te leren om te gaan met de ander, bewust te zijn van zijn of haar positie en de kracht van samenwerking. En wat als er een vorm van onmacht optreedt bij een opdracht? Bij De Wereld Draait Door kijken iedere avond meer dan een miljoen mensen naar het programma. Wil je dan goed in beeld zijn als tolk? Of wil je juist je werk uitermate goed doen? De dove zou hier het liefst een superleuke avond aan willen overhouden, waarin alles goed is vertaald. Als tolk moet je investeren in de tolkgebruiker om een goed resultaat te bereiken.
Heel duidelijk bleek uit de discussie NGT: tolken doe je niet alleen. Tolken is een wisselwerking tussen klant, horende en gebarentaaltolk. Doven horen te weten hoe de tolken hun werk doen en kunnen uitvoeren. Er is gewoonweg vraag om wederzijds respect, vertrouwen en samenwerking. In een tolksituatie is sprake van een machtsverschil. De tolk is per definitie de ontvanger en uitzender van informatie en daarmee heeft de tolk een centrale positie in de communicatie en is bepalend voor het verloop. Hoe kun je zoiets rechttrekken, zonder de wisselwerking russen tolk en de dove klant te schaden?
Tolken kunnen hierbij een hele goede rol spelen door zich bewust te zijn van de dovencultuur. Iedere tolk moet grote kennis hebben van de cultuur die verbonden is met de taal waarin getolkt wordt. Dat is voor gebarentaaltolken zeker ook het geval. Je bent als tolk meer dan alleen een vertaler, je bent ook cultuurtolk, niet alleen taaltolk. Het is een beroep waarin je dienstbaar bent in de communicatie en rekening moet houden met de ongelijkwaardige positie die doven hebben in de communicatie met horenden. Om met zo’n cultuur te kunnen omgaan, moet je kritisch naar je opdracht kijken. Ben je open genoeg voor verschillende voorkeuren? Zou je de opdracht naar behoren kunnen uitvoeren? Met zo’n instelling raak je getraind en bewust van de lastige punten in je werk en omgeving!
Andersom is de dove ook verantwoordelijk voor de situatie. Een tolk die niet bij jou past is niet meteen een slechte tolk, maar kan goed passen bij een andere tolkgebruiker. Het is een kwestie van aanvoelen, afstemmen, feedbacken en elkaar voldoende informeren. Jouw voorkeur is niet per definitie gelijk aan de ander. Tolken, tolkgebruikers en situaties zijn elke keer anders. In overleg met elkaar zoek je de grenzen op en kun je het de samenwerking zo goed mogelijk maken. Om zo’n perfectie te bereiken, moet er veel gebeuren, anders blijft het een Utopia. Er moet actie ondernomen worden, er moet beweging komen. Er moet goed gecommuniceerd worden zodat doven adequaat kunnen reageren en de mogelijkheid hebben om op te komen voor zichzelf. Hectische situaties herkennen is ook een punt, want de media maken er soms een potje van en dan is het goed als je weet hoe je met dat soort situaties moet omgaan.
Maar de grote winst van de avond in de SWDA was, dat iedereen daar tenminste bij elkaar en met elkaar zat te discussiëren. Er was de mogelijkheid om naar elkaar te luisteren. Er was plaats voor kritiek, meningen, frustaties, oplossingen, begrip, respect en elkaar zien. Dit soort bijeenkomsten zijn erg waardevol en daar mogen er best meer van komen. Er is nog veel onduidelijkheid en gezamenlijk en gemotiveerd naar elkaar luisteren werkt positief en geeft een uitkomst waar je doelgericht mee aan de gang kunt. We moeten dus kijken naar de kwaliteit van tolken: niet alleen hun gebruik van de NGT, de gebarenstijl, het stemtolken, maar ook naar hun kennis over dovencultuur en hoe ze dat in kunnen zetten bij het tolken. Zo kan er meer harmonie gecreëerd worden.
Op deze avond zijn we ons heel bewust geworden van wat echt niet kan, beschamend is en niet meer mag gebeuren. Om de goede bedoelingen voor de toekomst kracht bij te zetten, is er al een nieuwe bijeenkomst georganiseerd. Hier zullen de kwesties macht en onmacht besproken worden, maar daarnaast zal ook de expertise van de beide groepen duidelijk naar voren moeten komen. Zo kun je van elkaar leren. Want we nou juist niet lekker thuis blijven zitten, niets doen en kijken naar zo’n film als New Kids Nitro. Vol met klagende schoffies, die de wet bepalen en laks hebben aan anderen die om verandering verzoeken. En daar gelukkig van worden.
Tekst en fotografie: Bart Koolen
